Mianem labilności, czyli chwiejności emocjonalnej, nazywamy przechodzenie z jednego stanu emocjonalnego w drugi, reagowanie nieadekwatnie do sytuacji oraz problemy z kontrolowaniem swoich emocji. Taka osoba jest płaczliwa, nerwowa, łatwo wpada w gniew, a drugiej strony szybko jej ta złość przechodzi.
Czym jest stabilność emocjonalna?
Stabilność emocjonalna jest jednym z pięciu parametrów osobowości, poza nią wyróżniamy:
- ekstrawersje/introwersje,
- ugodowość,
- sumienność,
- otwartość na doświadczenia.
Stabilność emocjonalna posiada dwa bieguny:
- jednym z nich jest równowaga emocjonalna,
- drugim neurotyzm, czyli labilność emocjonalna.
Warto dowiedzieć się o nich czegoś więcej, a zwłaszcza scharakteryzować niestabilność emocjonalną, będącą stanem patologicznym, czyli oznaką zaburzenia.
Stabilność a labilność emocjonalna
Stabilność emocjonalna to wysoki poziom kontroli własnych emocji. Taka osoba wie, jak zachować się w danej sytuacji, na ogół zachowuje się spokojnie, jest rozważna, umie przyjąć krytykę, dobrze radzi sobie w sytuacjach stresowych. Z kolei osoba labilna emocjonalnie, czyli w psychologii: neurotyk, ma trudności z radzeniem sobie z emocjami, zarówno z ich kontrolowaniem, jak i okazywaniem.
Cechy osoby labilnej emocjonalnie
Taka osoba jest:
- nadwrażliwa,
- humorzasta,
- poddenerwowana,
- porywcza,
- impulsywna,
- często zmienia zdanie,
- łatwo przechodzi z jednego nastroju w drugi,
- intensywnie przeżywa złość,
- zdarza się jej zachowywać agresywnie.
Łatwo traci panowanie nad sobą i łatwo załamuje się, np. po poniesieniu porażki. Neurotyk długo rozpamiętuje swoje niepowodzenia, ma tendencję do powracania do przeszłości i ponownego przeżywania negatywnych emocji.
Przyczyny labilności emocjonalnej
Co może spowodować labilność emocjonalną? Można się z nią urodzić czy raczej jest to zjawisko nabyte? Zdania są podzielone. Wielu ekspertów twierdzi, że pewne predyspozycje do neurotyzmu są wrodzone, nawet dziedziczne lub uwarunkowane biologicznie (np. związane z uszkodzeniem pewnych ośrodków w mózgu). Rodzimy się więc z pewnymi predyspozycjami do neurotyzmu, cechami charakteru, które mogą sprawiać, że jesteśmy bardziej podatni na tego typu zachowania. Należą do nich między innymi:
- wrodzona lękliwość,
- mała pewność siebie,
- nieśmiałość,
- mała podatność na stres.
Jak widać, nasza osobowość również może odpowiadać za większe skłonności do neurotyzmu, czyli labilności emocjonalnej. Poza predyspozycjami genetycznymi, biologicznymi oraz osobowościowymi labilność emocjonalna może również mieć swoje źródło w naszych przeżyciach. Może być ona wynikiem trudnym, wręcz traumatycznych doświadczeń, np. bycia ofiarą lub świadkiem wypadku, czyjejś śmierci, bycia ofiarą gwałtu, molestowania seksualnego, odrzucenia przez rodziców itp.
Osobowość chwiejna emocjonalnie. Typy osobowości labilnej i ich objawy
Labilność emocjonalna jest osiowym objawem wielu zaburzeń, w tym osobowości chwiejnej emocjonalnie. Jest to zaburzenie osobowości, objawiające się drażliwością, łatwym wpadaniem w gniew, impulsywnością, niestabilnością emocjonalną i trudnościami w kontrolowaniu swoich zachowań. Wyróżniamy dwa typy labilności emocjonalnej, są to typ impulsywny oraz typ borderline. Warto dowiedzieć się o nich czegoś więcej.
Typ impulsywny
Cechuje osoby, które nie potrafią się kontrolować, działają impulsywnie, są porywcze, gwałtowne, działają pod wpływem chwili, nie przemyślają swoich działań i zachowań. Są nieprzewidywalni, skłonni do popadania w konflikty, kłótliwi. Łatwo wpadają w złość, bardzo źle reagują na krytykę. Mają tendencję do zachowań agresywnych, mogą stosować zarówno agresję słowną, jak i fizyczną. Tacy ludzie żyją w ciągłym napięciu, są jak tykające bomby - niewiele trzeba, aby wybuchli. Chcą natychmiast widzieć efekty swojej pracy, jeśli tak nie jest: od razu wpadają w złość, podrzucają działanie, są bardzo niecierpliwi.
Typ bordeline
Zwany również typem z pogranicza - osoby reprezentujące ten typ są bardzo chaotyczne, bardzo surowo oceniają siebie i źle reagują na krytykę. Każdego dnia borykają się z różnymi lękami i bardzo silnie przeżywają negatywne emocje. Pojawia się uczucie pustki, beznadziejności, są to objawy typowe dla depresji, co zwykle utrudnia postawienie właściwej diagnozy. Osoby z typem osobowości z pogranicza stale się czymś martwią, tworzą różnorodne historie, np. uważają, że ktoś chce im zrobić krzywdę, że grozi im niebezpieczeństwo itp. Pojawia się także zaburzone poczucie własnej wartości: jest albo wyjątkowo wygórowane - osoba przypisuje sobie niezwykłe umiejętności - albo wręcz przeciwnie - pojawia się bardzo niska samoocena. Chory panicznie boi się porzucenia, nie jest jednak zdolny do szczerej miłości, w relacjach stosuje szantaż, manipulację. Osoba taka może borykać się z zaburzeniami tożsamości, np. nie wie, kim jest i jak się nazywa.
Zarówno jeden, jak i drugi typ to ludzie bardzo wrażliwi, trudno przewidzieć ich reakcje, zachowują się czasami nieadekwatnie do sytuacji, mają trudności z planowaniem.
Labilność emocjonalna w innych zaburzeniach
Chwiejność emocjonalna pojawia się również w wielu innych zaburzeniach, może być zdiagnozowania w przebiegu innych zaburzeń osobowości, w przebiegu schizofrenii, depresji, nerwicy czy nawet fobii. Może również - w nieco potocznym rozumieniu - stanowić pewien wzorzec funkcjonowania, który nie jest jeszcze klasyfikowany jako zaburzenie. Cechuje wtedy osoby o neurotycznych cechach osobowości - są to ludzie stale się czymś zamartwiający, których przejmuje lęk, są przygnębieni, niepewni siebie i swoich możliwości. Tacy ludzie borykają się z niską samooceną, mają trudności w relacjach z innymi.
Leczenie chwiejności emocjonalnej
Leczenie labilności emocjonalnej obejmuje leczenie zaburzenia, które ją spowodowało. Zazwyczaj stosuje się psychoterapię (indywidualną lub/i grupową) oraz farmakoterapię. Leczenie chwiejności nastawione jest na przywrócenie emocjonalnej równowagi - tj. sprawienie, że pacjent będzie potrafił kontrolować swoje emocje i cieszyć się życiem. Terapia wymaga zaangażowania ze strony osoby zaburzonej, najlepiej, gdyby otrzymywał wsparcie do rodziny oraz najbliższych.