Apatia - ociężałość, stany apatii, osoba apatyczna

Apatia jest stanem psychicznym, objawiającym się niechęcią do wykonywania różnych czynności, biernością, ociężałością, potrzebą izolacji społecznej oraz spłyceniem życia emocjonalnego. Oznacza to, że osoba apatyczna słabiej przeżywa emocje, nie są one w jej przypadku tak intensywne, słabiej reaguje również na bodźce z zewnątrz, w tym bodźce zmysłowe. Z czego wynika apatia, jak dokładnie się objawia, do jakich skutków może prowadzić i jak sobie z nią radzić? I wreszcie: czy apatia sama w sobie jest chorobą? Jakich zaburzeń jest oznaką i co zrobić, gdy zaobserwujemy objawy apatii u siebie albo bliskiej osoby?

Apatia - czym dokładnie jest?

Apatia w psychologii i psychiatrii określana jest mianem stanu emocjonalnego, czyli zespołu różnych emocji, które oddziałując na siebie sprawiają, że zachowujemy się w określony sposób.

Czym cechuje się apatia? Apatia to niejako zobojętnienie emocjonalne, bierność w działaniu, ociężałość czyli niechęć do różnych lub jakiejkolwiek aktywności. Osoba apatyczna słabiej reaguje na bodźce, słabiej odczuwa emocje, zwłaszcza te pozytywne. Mamy wrażenie, że nic jej nie cieszy, wszystko przyjmuje z obojętną miną i trudno wykrzesać z niej energię życiową i motywację do działania. Osoba apatyczna wydaje się smutna lub wręcz pozbawiona wyrazu emocjonalnego, jest jej wszystko jedno.

Z czego może to wynikać?

Przyczyny apatii

Stan apatii może wynikać z różnych przyczyn. Może pojawiać się jako objaw różnych schorzeń, w tym chorób ogólnoustrojowych, w tym niedoczynności tarczycy, cukrzycy, chorób nadnerczy, zaburzeń w pracy przysadki mózgowej czy schorzeń kardiologicznych. Może również być symptomem zaburzeń neurologicznych, w tym choroby Alzheimera, pląsawicy Huntingtona czy choroby Parkinsona. Apatia może być objawem wielu schorzeń psychicznych, w tym oczywiście depresji. Przez wielu psychiatrów bywa uznawana za osiowy objaw tego schorzenia. Może występować także w epizodach depresyjnych choroby afektywnej dwubiegunowej oraz w przebiegu schizofrenii, także w czasie remisji. Ponadto, z tą dolegliwością możemy mieć do czynienia jako następstwem trudnych, traumatycznych wydarzeń, np. bycia świadkiem wypadku, ofiarą przemocy, w tym molestowania. Apatia może być również skutkiem nadmiernego zmęczenia, np. przepracowania, czy po prostu stresu, wynikającego z nadmiaru obowiązków czy to prywatnych, czy zawodowych. Może się pojawić także jako konsekwencja zbyt dużej ilości negatywnych wydarzeń, chęci pobycia samemu, poczynienia refleksji nad swoim życiem.

Apatia jest także zjawiskiem typowym dla niektórych grup wiekowych, w tym nastolatków oraz osób starszych. Osoby w wieku dorastania mierzą się z wieloma zadaniami życiowymi, kryzysami rozwojowymi. Miewają skłonność do zwiększonej refleksyjności ale i potrzebę odizolowania się od nadmiaru bodźców, obowiązków, zdarzeń… Bardzo często nastolatkowie popadają w stany apatii, co niepokoi rodziców. Nasze towarzyskie dotąd dziecko zamyka się w sobie i traci zainteresowanie swoimi pasjami? Czy to już problem? Nastoletnia apatia może być początkiem różnych zaburzeń, w tym depresji ale nie musi. Może być po prostu czasem, który młody człowiek potrzebuje na poukładanie sobie swoich planów, wartości i nabrania energii do mierzenia się z wyzwaniami już prawie dorosłego życia.

Z czego zaś wynika apatia u osób starszych?

Bardzo często związana jest ze zdawaniem sobie sprawy z upływającego czasu i zbliżającej się śmierci. Starsze osoby obserwują, jak dorastają ich dzieci, wnuki, czasem i prawnuki, widzą, jak zmienia się świat i że ich młodość dawno przeminęła. Czasami mogą również czuć się niepotrzebne, nieco zapomniane przez zapracowanych bliskich. Mogą odczuwać zagubienie w świecie komputerów, telefonów, kart płatniczych, wszechobecnej cyfryzacji, która jest im obca, podczas gdy my doskonale czujemy się w takiej rzeczywistości. Z tych powodów osoby starsze mogą wycofywać się z życia towarzyskiego, rezygnować z pasji, obserwujemy u nich popadanie w melancholię, kiedy to oddają się wspomnieniom swojej młodości. Dodatkowo, osoby starsze mogą przyjmować różne leki, których działanie może zwiększyć ryzyko wystąpienia stanów apatii.

Jak objawia się apatia?

Jakie są objawy stanu apatii? Jak wygląda osoba apatyczna, jak się zachowuje?

Apatia to przede wszystkim:

• obniżenie nastroju, popadnięcie w stan przygnębienia, smutku;
• spłycenie życia emocjonalnego, co oznacza słabsze odczuwanie emocji;
• słabsze odczuwanie bodźców emocjonalnych, np. osobie apatycznej nie smakuje jedzenie, nie podoba jej się muzyka, itp.;
• uczucie ciągłego zmęczenia, senność, chęć odpoczywania, pomimo braku innych aktywności;
• problemy ze snem, w tym trudności z zasypianiem i nocne wybudzanie, ewentualnie koszmary nocne;
• problemy z apetytem, osoba apatyczna zwykle nie odczuwa potrzeby jedzenia;
• trudności ze skupieniem uwagi, obniżenie koncentracji, zdolności poznawczych;
• apatia seksualna, niechęć do zbliżeń fizycznych, u pań spadek libido, u panów trudności z potencją;
• izolacja z życia społecznego, ograniczenie spotkań towarzyskich do minimum, niechęć do poznawania nowych osób;
• wycofywanie się z aktywności, zarówno prywatnej, jak i zawodowej, unikanie obowiązków lub wykonywanie tylko tych, które są konieczne, a i tak widoczne jest robienie wszystkiego szybko i jakby "na siłę";
• zwężenie kręgu znajomych oraz zainteresowań, osoba apatyczna robi tylko to, co musi.

Objawów apatii jest wiele, zwykle jednak, aby o niej mówić, musi wystąpić kilka z nich jednocześnie.

Apatia - choroba czy objaw?

1. Apatia sama w sobie nie jest chorobą, zwykle jest objawem innego schorzenia lub przemijającym stanem emocjonalnym, spowodowanym nadmiernym stresem i zmęczeniem. Stan apatii, jeśli jest skutkiem przemęczenia, minie, jeśli jednak jest objawem poważniejszego schorzenia, niezbędne jest podjęcie leczenia oraz terapii. W diagnozie przyczyn apatii bardzo ważne jest holistyczne, czyli całościowe spojrzenie na problem: przeprowadzenie wywiadu z pacjentem, zdiagnozowanie go pod kątem różnych zaburzeń i chorób oraz ustalenie, co może stany apatii powodować.
2. Zwykle apatia jako stan emocjonalny pozostaje przez jakiś czas niezauważona przez bliskich danej osoby oraz przez nią samą. Dopiero po pewnym czasie zauważamy, że bliska nam osoba się zmieniła, jest inna, jakby nieobecna, niechętna do działania, milcząca, zamyślona… choć apatia sama z siebie nie jest niebezpieczna, może dawać nam szansę do cennych przemyśleń, długotrwałe bycie w tym stanie może już przynosić negatywne skutki.
3. Długotrwała apatia może negatywnie wpływać na samoocenę i pewność siebie, a pogłębiający się stan apatii i wycofania społecznego prowadzić może do wykształcenia się różnych zaburzeń, w tym depresji, nerwic czy zaburzeń osobowości.

Jak radzić sobie ze stanami apatii?

Jak więc poradzić sobie ze stanami apatii, jak przywrócić sobie lub bliskiej osobie chęć do działania i radość życia? Na początku istotne jest zdiagnozowanie przyczyny apatii, ustalenie, czy nie wynika ona z jakiejś choroby czy zaburzenia. Jeśli tak jest, konieczne jest wdrożenie odpowiedniego leczenia oraz terapii. Jeśli jednak apatia jest stanem przejściowym, wynikającym z aktualnego stylu życia, tj. przemęczenia, nadmiernego stresu czy trudnych zdarzeń, możemy stawić jej czoła i spróbować zwalczyć ją różnymi sposobami.

1. Zmień coś w swoim życiu

Apatia może wiązać się z rutyną życiową, dla niektórych jest to stabilizacja, dla innych stagnacja, która może powodować właśnie zobojętnienie emocjonalne oraz spadek motywacji do działania.

2. Rozbudź motywację wewnętrzną

Istnieją dwa rodzaje motywacji. Pierwsza z nich to motywacja zewnętrzna, obejmująca wykonywanie działań, które ktoś nam zlecił. Mówiąc krótko, robimy coś, bo ktoś nam każe lub wiemy, ze tak trzeba, np. chodzimy do szkoły, pracy, płacimy rachunki, jeździmy na obiad do teściów, itp. Drugi rodzaj to motywacja wewnętrzna, w przypadku której siła i energia do działania płynie od nas samych: robimy coś, bo chcemy, potrzebujemy tego, jest to dla nas ważne. W przypadku apatii motywacja zewnętrzna jest bardzo niska, motywacja wewnętrzna praktycznie zerowa. Co zrobić, aby ją rozbudzić, aby chciało nam się działać?

3. Poszukaj sprzymierzeńców

W procesie walki z apatią bardzo istotne jest posiadanie obok siebie ludzi, którzy są dla nas bliscy, ważni i wspierają nas w dążeniu do celu. Jeśli masz wokół siebie taki osoby poproś je, aby były przy Tobie, wspierały w działaniu oraz pomagały, np. odwoziły do pracy, na dodatkowe zajęcia, pomagały w gotowaniu, opiece nad dziećmi. Nie wyręczajmy się nimi ale korzystajmy z ich obecności, wsparcia i pomocy.

4. Aktywizuj się na różne sposoby

Jeśli czujesz, że ogarnia Cię apatia, nie masz na nic ochoty ani siły, postaraj się aktywizować na wiele sposobów. Wyznaczaj sobie zadania do wykonania, np. wypróbowanie nowego przepisu na obiad, porządki w szafie z ubraniami, przesadzenie roślin, wyjazd z psem do weterynarza. Zgłoś się jako chętna osoba do upieczenia ciasta na imprezę w szkole dziecka, pomóż przy zbiórce ubrań dla ubogich. Dawaj sobie zadania do wykonania, realizuj je, rozliczaj się z nich i tym samym… działaj.

_{Porządki w szafie}

5. Szukaj tego, co sprawia Ci przyjemność

W walce z apatią bardzo pomocne może być zwrócenie się w stronę tego, co sprawia nam przyjemność. Z pewnością jest coś, co lubisz robić lub co sprawia radość bliskiej osobie, która jest apatyczna. Może to być jakaś zapomniana nieco pasja, sport lub też czynność codzienna, np. gotowanie, zajmowanie się roślinami, słuchanie muzyki. Bardzo możliwe, że poświęcanie czasu na przyjemności pozwoli osobie apatycznej poczuć się dobrze i rozbudzi w niej energię do działania.

6. Pomagaj innym, co pozwoli czuć się potrzebną/nym

W walce z apatią oraz poczuciem bezsensu bardzo pomocne może okazać się zrobienie czegoś dobrego dla innych. Zostań wolontariuszem w domu dziecka, hospicjum czy schronisku dla zwierząt, pomagaj tak, jak umiesz lub samą swoja obecnością. Jeśli nie masz ochoty nigdzie wychodzić pomyśl, że dzieci, starsi czy nawet bezdomne psy na Ciebie czekają, potrzebują Cię i musisz im pomóc. Pomaganie innym pozwoli nam czuć się potrzebnymi, dawanie i obserwowanie pozytywnej reakcji otoczenia

7. Celebruj sukcesy i ciesz się z drobnych osiągnięć

Jeśli walczysz z apatią zapewne o wiele słabiej przeżywasz radość i inne pozytywne emocje. Staraj się więc dostarczać ich sobie jak najczęściej. Ciesz się z drobnych osiągnięć, celebruj je, nagradzaj się za to, co dobre. Rozpamiętuj te pozytywne chwile, niech wypełniają Cię zadowolenie i radość.

8. Zadbaj o kontakt z przyrodą

W walce z przygnębieniem, brakiem motywacji, czyli apatią bardzo pomocne może okazać się bycie blisko natury. Kontakt z przyrodą działa terapeutycznie w wielu przypadkach: uspokaja, koi nerwy ale i nastraja bardzo optymistycznie. Wyjdź na spacer, posłuchaj odgłosów natury: szumu drzew, śpiewu ptaków. Popatrz jak zmienia się przyroda, jak wygląda świat w aktualnej porze roku: każdego dnia jest wyjątkowy. Doceń jego piękno, co pozwoli Ci na nowo docenić wartość, jaką jest Twoje życie.

_{Kontakt z przyrodą}

9. Wyjedź na chwilę, odetchnij od problemów

Nie zawsze jest to możliwe ale jeśli się uda: wyjedź na chwilę, odetchnij od tego, co się dzieje, zrób sobie małe wakacje z dala od trudności, które Cię przytłoczyły. Z pewnością taka "ucieczka" przyda się na poukładanie wielu spraw, przemyślenie ale i nabranie ochoty do działania.

10. Dbaj o higienę psychiczną

Działaj również bardziej holistycznie: w procesie walki, a już nawet profilaktyki apatii, bardzo istotne jest zadbanie o higienę psychiczną. Nasze zdrowie to nie tylko zdrowe ciało ale również zdrowy duch, czyli dbanie o nasze zdrowie psychiczne, emocjonalne. Wysypiaj się, zdrowo odżywiaj, uprawiaj sport, dostarczaj sobie różnych wrażeń ale znajdź również czas na poukładanie sobie tego, co czujesz. Nazywaj emocje, zapisuj je, opowiadaj o nich bliskim. Nie wstydź się żadnej z odczuwanych emocji, również tych negatywnych. Jeśli jednak obserwujesz, że masz problem z ich przeżywaniem, np. okiełznaniem złości czy poradzeniem sobie ze smutkiem, nie wahaj się skorzystać z pomocy specjalisty.

Autor: Monika Muzolf, psycholog