Koherencja to termin, który może nie mówić nam wiele. Brzmi poważnie i dość specjalistycznie. To termin psychologiczny, odnoszący się do tego, w jaki sposób przystosowujemy się do zmian, jakie zachodzą w naszym życiu. Koherencja jest nierozerwalnie związana z naszym zdrowiem i dobrym samopoczuciem. Czym jest, skąd się bierze i jak można ją doskonalić?
Pojęcie koherencji w psychologii
W psychologii koherencja jest szerokim pojęciem, wprowadzonym przez Aarona Antonovsky’ego. Przeprowadzał on obserwację osób, które doświadczyły traumy w obozach koncentracyjnych. Pozyskane informacje stały się podstawą do badań oraz stworzenia pojęcia koherencji. Antonovsky stwierdził, że byli więźniowie dzielą się na dwie grupy. Wiele lat po opuszczeniu obozu niektórzy zapadali na wiele chorób, w tym depresję i szybko umierali. Inni z kolei cieszyli się dobrym zdrowiem, zakładali rodziny i w szczęściu dożywali późnej starości. Badacz zadał sobie pytanie, dlaczego tak jest? Od czego zależy, jak poradzimy sobie z silnym stresem i czy zapadniemy na chorobę czy też będziemy zdrowi i szczęśliwi? Stwierdził, że w życiu każdego z nas ma miejsce stykanie się z wieloma stresorami, np. utratą pracy, doświadczeniem traumy osobistej, byciem ofiarą przemocy, np. gwałtu, itp.
Dla każdego z nas te wydarzenia wiążą się z innym poziomem stresu, inaczej je odbieramy. Antonovsky uważał, że każdy z nas znajduje się w pewnym miejscu na linii "zdrowie-choroba" i to od naszych indywidualnych predyspozycji zależy, jak poradzimy sobie z silnym stresem, czy okaże się on dla nas negatywny i przyczyni się do choroby, czy też potraktujemy go jako motywator i będziemy cieszyć się zdrowiem. Tak narodziło się pojęcie koherencji. Dziś to istotny konstrukt teoretyczny, wyrażający się w pewnym stopniu orientacji człowieka, składającej się z trzech wymiarów: zrozumiałości, zaradności oraz sensowności.
Poczucie koherencji - składowe
Poczucie koherencji opisywane jest za pośrednictwem trzech - wymienionych wcześniej wymiarów. Są to poczucie zrozumiałości, zaradności oraz sensowności. Warto poznać je wszystkie.
Zrozumiałość oznacza, że bodźce, jakie napływają do nas z zewnątrz, ze środowiska oraz z naszej psychiki w ciągu naszego życia są ustrukturalizowane, jasne, sensowne, wytłumaczalne oraz przewidywalne. Jednym słowem: to, z czym przychodzi się nam zmierzyć jest dla nas czymś spójnym i potrafimy się z tym zmierzyć. Wysoki poziom zrozumiałości oznacza, że nawet, gdy zetkniemy się w życiu z czymś nowym, będziemy umieli sobie z tym poradzić, nie będzie to dla nas problem ale wyzwanie. Niskie poczucie zrozumiałości oznacza, że człowiek czuje się zagubiony w zetknięciu z czymś dla niego nowym, jest to dla niego niejasne, chaotyczne, nie potrafi on powziąć odpowiednich kroków.
Poczucie zaradności z kolei określa stopień, w jakim człowiek dostępne sobie zasoby postrzega jako odpowiednie do stawiania czoła rzeczywistości. Dzięki ich wykorzystaniu jest przygotowany na to, by sprostać wymaganiom, jakie stawia przed nim codzienność. Wysokie poczucie zaradności sprawia, że nawet w wypadku czegoś nieprzewidywalnego, człowiek jest świadomy swoich zasobów i korzysta z nich, a w razie porażki, nie przeżywa jej bardzo dotkliwie. Osoby o niskim poczuciu zaradności są zagubione w nowej sytuacji, uważają, że nie poradzą sobie, wolą się poddać, niż podjąć wysiłek.
Trzecia składowa poczucia koherencji, czyli poczucie sensowności określa, czy człowiek postrzega swoje życie jako celowe i sensowne, czy dostrzega w nim coś wartościowego, czy jest z niego dumny, czy uważa, że podejmowane wysiłki są tego warte. Nie da się ukryć, że poczucie sensowności jest nierozerwalnie związane z motywacją do działania: wysokie poczucie sensowności sprawia, że mamy większa motywację, mobilizuje nas ono do podejmowania kolejnych prób, do zwiększonego wysiłku. Niskie poczucie sensowności sprawia, że mamy tendencję do wycofywania się z aktywności, nie widzimy bowiem celu w dalszej pracy.
Poczucie koherencji a nasze zdrowie i samopoczucie
Jak poczucie koherencji wpływa na nasze samopoczucie i zdrowie?
Wysokie poczucie koherencji sprawia, że możemy uniknąć wielu chorób, w tym chorób somatycznych, np. schorzeń układu krążenia ale i zaburzeń psychicznych, np. nerwic czy depresji. Ludzie z wysokim poczuciem koherencji lepiej radzą sobie ze stresem, mogą pracować pod presją czasu, nie boją się wzywań, są więc cenionymi pracownikami. Osoby koherentne rzadziej są zestresowane ale i nie odczuwają nieprzyjemnego napięcia, mają mniejszą tendencję do szukania ucieczki w używkach, w tym alkoholu czy narkotykach. Rzadziej się uzależniają, mają silną wolę, są świadomi metod, z pomocą których można radzić sobie z problemami. Wysokie poczucie koherencji sprawia, że jesteśmy osobami bardziej pewnymi siebie, otwartymi, tolerancyjnymi i empatycznymi.
Moje poczucie koherencji - test
Zastanawiasz się, w którym miejscu - wspomnianej wcześniej - linii "zdrowie-choroba" Ty się znajdujesz? Jakie jest Twoje poczucie koherencji?
Poniżej znajduje się krótki test, odpowiedz na pytania, a wszystko stanie się jasne.
- Uważam, że życie jest zaskakujące i nieprzewidywalne.
- Bywa, że zaskakują mnie Ci, których - wydawałoby się - dobrze znam.
- W życiu niczego nie można być pewnym.
- W nowej sytuacji czasem nie wiem, jak się zachować.
- Czasami mam poczucie, że to, co robię, nie ma sensu.
- W przypadku trudnych spraw do rozwiązania, zwykle długo zastanawiam się, co zrobić lub radzę się kogoś.
- Gdy myślę o przyszłości, nie widzę niczego konkretnego.
- Obawiam się czasem, że nie poradzę sobie, gdy życie mnie czymś zaskoczy.
- Czasem mam problem z zapanowaniem nad tym, co dzieje się w moim życiu.
- Bywa, że myślę, mówię lub działam chaotycznie.
Policz, ile razy Twoje odpowiedź brzmiała "nie", im jest ich więcej, tym silniejsze jest Twoje poczucie zrozumiałości, zaradności oraz sensowności życia, czyli tym samym tym większe masz poczucie koherencji. Gratulacje, to oznacza, że dobrze radzisz sobie w życiu, nie masz tendencji do zamartwiania się, radzisz sobie z tym, co nowe i masz poczucie, że to co robisz ma sens. Jak wiesz z poprzednich akapitów, masz o wiele mniejszą tendencję do zachorowania na depresję niż osoby z niskim poczuciem koherencji. Łatwiej Ci będzie ustrzec się nerwic, wypalenia zawodowego oraz wielu innych chorób i zaburzeń, w tym chorób układu krążenia, nadciśnienia. Jako osoba o wysokim poczuciu koherencji możesz dłużej cieszyć się dobrym zdrowiem.
Jak wzmacniać poczucie koherencji?
Test pokazał, że Twoje poczucie koherencji jest niskie i chcesz nad nim popracować? Nic nie stoi na przeszkodzie. Poniżej znajduje się kilka porad, które pozwolą Ci je doskonalić, by cieszyć się życiem.
- Pracuj nad swoim poczuciem własnej wartości, która jest nierozerwalnie związana z koherencją. Jeśli będziesz osobą świadomą swoich zalet i tym samym zasobów, zwiększy się Twoje poczucie zaradności życiowej i pewność, że poradzisz sobie w momencie zetknięcia z czymś nowym. Wypisz na kartce swoje zalety i czytaj je regularnie, dopisuj nowe.
- Doceniaj to, co dzieje się w Twoim życiu, każdemu, nawet negatywnemu, wydarzeniu przypisuj wartość, cel.
- Problemy i przeszkody na drodze traktuj jak wyzwanie, podchodź do nich z entuzjazmem i nie zakładaj z góry niepowodzenia.
- Nie zamartwiaj się nadmiernie, nie pisz czarnych scenariuszy, nie otaczaj się ludźmi ze skłonnością to malkontenctwa.
- postaw na zdrowy styl życia, wyzbywaj się tendencji do hipochondrii.
- Nie twierdź, że z czymś sobie nie poradzisz. Nie wstydź się prosić o pomoc ale daj sobie też szansę na popełnienie błędu. Niech to będzie Twoja ważna lekcja na przyszłość.
- Gdy spotyka Cię coś nowego, niech Cię to nie przeraża. Traktuj nowości jako interesujące wydarzenie, szansę na naukę czegoś wartościowego.
- Zastanawiaj się nad sobą i tym, co robisz, analizuj swoje cele, przewartościowuj je, wyznaczaj sobie nowe. Bądź osobą ambitną, nie bój się wyzwań, traktuj je jako nowe szanse.
Autor: Monika Muzolf, psycholog