Kształcenie odgrywa dziś niezwykle istotną rolę. Z pewnością powinno się ono zaczynać już w najmłodszych latach. To właśnie rodzice od najmłodszych lat życia swojego dziecka powinni zajmować się jego wychowaniem i kształtowaniem osobowości, a także uczeniem go. W późniejszych latach życia dziecka zajmuje się tym także szkoła. Jednak równie ważne jak kształcenie, jest samokształcenie czyli proces samouctwa, w którym to dziecko samo ustala swoje cele, treści kształcenie, środki i warunki.
Samokształcenie powinno odbywać się z własnej woli. Musi to być ciąg działa podjętych przez osobę mających na celu dążenie do czegoś bez pomocy nauczyciela czy rodzica.
Definicje samokształcenia
Cele samokształcenia mają przynieść danej osobie konkretne korzyści praktyczne. Według wielu pedagogów można powiedzieć, że proces samokształcenia traktuje się jako:
"Samokształcenie to ciąg świadomie podjętych, logicznie ze sobą powiązanych, ściśle zorganizowanych czynności osoby uczącej się, mający na celu dobrowolne i samodzielne, bez bezpośredniego kierownictwa nauczyciela, przyswojenie sobie pożądanych informacji, umiejętności operowania tymi informacjami oraz sprawności intelektualnych i manualnych, a także wyrobienie zdolności poznawczych: spostrzegania, uwagi, wyobraźni, pamięci i krytycznego myślenia".
Według Z. Matulki rezultatem tak rozumianego samokształcenia powinny być także zainteresowania, zamiłowania i poglądy. Autorka twierdzi, że samokształcenie może być zupełnie niezależne od jakiegokolwiek zewnętrznego kierownictwa, a może także być kierowane pośrednio lub bezpośrednio.
Proces samokształcenia jest prowadzony świadomie i aktywnie przez osoby podejmujące określone zadania poznawcze i kształcące. Zdaniem S. Karasia:
"Samokształcenie jest przedłużeniem bądź uzupełnieniem kształcenia i wychowania szkolnego. Jest ono realizowane nie pod kierunkiem nauczyciela, lecz pod swoim własnym kierunkiem. Jego efektów nie sprawdza nauczyciel czy wychowawca, lecz wystawia je życie, współtowarzysze pracy, bliższa i dalsza rodzina.”
Za J. Półturzyckim można przytoczyć także inną, pełną definicję procesu samokształcenia:
"Samokształcenie zatem należy rozumieć jako proces uczenia się prowadzony świadomie, z możliwością wykorzystania różnych form pomocy innych osób lub instytucji. Jest to proces samodzielnie prowadzonego uczenia się, którego cele, treść, formy, źródła i metody dobiera i ustala osoba ucząca się”.
Oczywiście musimy być świadomi tego i pamiętać, że proces samokształcenia obejmuje wszystkie sfery życia i działalności człowieka. Samokształcenie może przybierać różne formy i to wyłącznie od nas będzie zależeć jakie wybierzemy i jakie cele sobie postawimy.
Warunki samokształcenia
Z pewnością termin samokształcenia jest terminem bardzo szerokim. Można by przytoczyć jeszcze mnóstwo definicji na ten temat. Skupmy się jednak teraz na czymś innym, mianowicie na tym jakie powinny być spełnione warunki jeśli chcemy podjąć się procesu samokształcenia czyli samouctwa. Jest ich kilka.
Między innymi należy wymienić takie warunki jak:
- podstawowa wiedza teoretyczna w zakresie danego zagadnienia, które chcemy pogłębiać;
- odpowiednia motywacja do samokształcenia;
- znajomość własnych potrzeb, celów;
- umiejętność formułowania celów, które planuje się osiągnąć podczas procesu samokształcenia i wytrwałe dążenie do nich;
- znajomość metod samokształcenia;
- umiejętność praktycznego (nie teoretycznego) zastosowania wiedzy zdobytej podczas procesu samokształcenia.
To tylko parę czynników niezwykle istotnych w podjęciu procesu samokształcenia.
Jednak musimy spełniać także inne warunki:
- odpowiednie zorganizowanie warunków do samodzielnej pracy;
- odpowiedni dobór źródeł samokształcenia oraz materiałów a także umiejętność właściwego korzystania z nich;
- dobór metod adekwatnych do celów samokształcenia, tak by były one odpowiednie i spełniały swoją rolę w samokształceniu;
- umiejętność unikania błędów i pomyłek;
- odpowiednie zaplanowanie całego procesu samokształcenia;
- zdolność poprawnego rozumowania i logicznego myślenia;
- wytrwałość w dążeniu do obranego celu;
- zdolność do krytycyzmu i samokrytycyzmu;
- zdolność do właściwej obserwacji;
- właściwa koncentracja;
- umiejętność myślenia;
- mobilizacja;
- zaangażowanie w to co robimy;
- dążenie do celu;
- aktywność w procesie samokształcenia;
- ciągłość i systematyczność w procesie samouctwa;
- odpowiednia mobilizacja;
- właściwe zrozumienie danego materiału, który poznajemy;
- umiejętność samokontroli;
- wytrwałość;
- rzetelność;
- zdolność do zapamiętywania;
- ciągła efektywność intelektualna.
Z pewnością w procesie samokształcenia duże znaczenie ma także miejsce naszej pracy. Ważne jest to byśmy czuli się w nim dobrze i bezpiecznie, by było ono dla nas taką oazą spokoju, miejscem w którym możemy spokojnie pomyśleć, gdzie nikt ani nic nie będzie nam przeszkadzał. Z pewnością takie rzeczy jak na przykład włączony telewizor, radio czy komputer, towarzystwo osób trzecich nie pomogą nam w procesie samokształcenia.
Wybierzmy więc takie miejsce, które będzie nam sprzyjać, pozwoli nam się skupić, oczyścić myśli. Na pewno nie chcielibyśmy aby nas coś ciągle rozpraszało, denerwowało czy irytowało. Ważny jest także rozkład dnia. Powinniśmy go zaplanować wcześniej i uwzględnić w nim takie rzeczy jak czas przeznaczony na pracę, naukę, odpoczynek, posiłki, rozrywkę, a także sen. Z pewnością w procesie samokształcenia ogromne znaczenie ma wypoczynek i sen. Jeśli mamy świeży umysł, jesteśmy wypoczęci i nie zmęczeni na pewno łatwiej jest nam się skupić na tym co mamy robić. Możemy wypoczywać biernie (np. sen, czytanie, oglądanie telewizji) i czynnie (np. uprawianie sportu, rekreacja). Wszystko to zależy od nas. Jeśli mamy jakiś cel, chcemy naprawdę się dokształcić, zadbać o siebie, swoją wiedzę, weźmy pod uwagę te wszystkie czynniki.
Z pewnością będzie nam wtedy łatwiej dojść do wybranego przez siebie celu.