Percepcja, spostrzeganie - Psychologia

Percepcja, postrzeganieCzym jest percepcja? W terminologii psychologicznej przez percepcję (spostrzeganie, postrzeganie) rozumie się proces bezpośredniego odzwierciedlania zjawisk w ich różnych właściwościach zachodzących dzięki współdziałaniu analizatorów na podstawie już istniejącego doświadczenia danej osoby (Pecyna, 1997).

Spostrzeganie - procesy poznawcze

Potocznie za spostrzeganie przyjmuje się proces "wchłania danych zmysłowych" przez jednostkę w takiej postaci, w jakiej realnie (obiektywnie) one istnieją. Spostrzegamy zatem przedmioty, sytuacje czy osoby w sposób, jak to zauważa Steward (2012, s. 189) "rzeczywisty, poprawny oraz pozbawiony uprzedzeń i inklinacji".

Kierując się potoczną definicją można by przyjąć, że spostrzeganie jest warunkowane jedynie sprawnością zmysłów człowieka i umiejętnością koncentracji uwagi. Przy takim założeniu dwie osoby o podobnej sprawności zmysłów i zbliżonej koncentracji spostrzegałyby identycznie tą samą sytuację. Informację docierające do nich w obiektywny sposób odzwierciedlają "świat realny". Jednak, jak zauważa Ratalewska (2013), ani wyniki badań ani codzienne doświadczenia nie potwierdzają takich założeń. Okazuje się, że ta sama sytuacja jest przez dwie osoby odbierana zupełnie inaczej. Każda jednostka obserwująca dana sytuację inaczej ją interpretuje, opisuje i zapamiętuje, odmiennie też ocenia zachowania uczestników tej sytuacji. Autorka podkreśla przy tym, że spostrzeganie sytuacji zależy również od samopoczucia obserwatora oraz od jego zachowania w danej sytuacji.

Spostrzegawczość

Należy od spostrzegania odróżnić pojęcie spostrzegawczości. Spostrzegawczość to sprawność postrzegania, której wskaźnikiem jest ilość jednostek przedmiotowych, wyodrębnionych z danego podzbioru jednostek w określonym czasie. Nasze spostrzeżenia są selektywne, żaden człowiek bowiem nie reaguje w równym stopniu na wszystkie bodźce, zarówno werbalne, jak i niewerbalne, które na niego oddziaływają, lecz koncentruje się na nielicznych (Hilgard, 1972). Dzięki procesom uwagi człowiek może skupić się na wybranych bodźcach i nie dopuścić bodźców zakłócających (Brycz, 2004).

Nastawienie

Pewna selektywność postrzegania występuje już przed pojawieniem się bodźca, dlatego człowiek może przygotować się do postrzegania bodźców, których pojawienia oczekuje, oraz do zareagowania na nie. Takie przygotowanie w psychologii nazwano nastawieniem (Pecyna, 1997).

Zdaniem Tomaszewskiego (1982) percepcja przebiega na dwóch poziomach organizacji. Pierwszy z nich - sensomotoryczny - opiera się głównie na mechanizmach wrodzonych, a tylko częściowo na wynikach procesu uczenia i polega na wyodrębnianiu w polu postrzeżeniowym pojedynczych lub bardzo prostych elementów. Drugi poziom - semantyczno-operacyjny - stanowi dla autora już wyżej zorganizowaną formę postrzegania, w której ujmuje się wzajemne zależności funkcjonalne pomiędzy elementami spostrzeganego przedmiotu. Obydwa typy spostrzegania, chociaż ten drugi jest wyraźnie bliższy czynnościom wartościowania, a także i oceniania, niewątpliwie są na ich usługach, nie wyczerpują jednak tego, co mieści się w tym złożonym temacie.

Autopercepcja i percepcja innych osób

Z kolei tworzenie schematów wnioskowania pośredniego - zdaniem Kozieleckiego (1986) - jest sięganiem do bardziej złożonego zjawiska psychicznego, jakim jest autopercepcja (postrzeganie siebie) oraz percepcja innych osób.

Jak podkreśla Skarżyńska (1981) w literaturze psychologicznej nie ma jednej, ogólnie przyjętej, encyklopedycznej definicji spostrzegania ludzi. Wszystkie funkcjonujące w literaturze definicje sugerują, że jest to proces poznawania innych ludzi. Percepcja innych ludzi, zwana też spostrzeganiem interpersonalnym, to również złożony proces odbierania i przetwarzania informacji, w wyniku którego powstają subiektywne reprezentacje poznawcze innych osób (Skarżyńska, l981). Innymi słowy, wynikiem procesu postrzegania interpersonalnego są obrazy ludzi powstające lub aktywizujące się w środowisku postrzegającego podmiotu.

W procesie spostrzegania ludzi można wyróżnić trzy komponenty (Skarżyńska, 1981):

  • Atrybucję - przypisywanie innym doraźnych i trwałych właściwości,
  • Przypisywanie oczekiwań,
  • Wywoływanie emocji.

W procesie percepcji interpersonalnej walor "centralności" uzyskują informacje dotyczące cech. Ważnym czynnikiem przekazywania informacji jest język, jakim ludzie posługują się w kontaktach interpersonalnych (Heider, 1958). Komunikacja werbalna stanowi specyficzny sposób porozumiewania się, który nie polega jedynie na urzeczywistnianiu uniwersalnych zasad gramatyki (Johnson, 2006). Jest czymś więcej, a mianowicie realizacją zasad określanych jako kompetencja "komunikacyjności" (Jarymowicz i Smoleńska, 1983).

Sandra Pawlak
Dziennikarka, psycholog, blogerka. Ciekawska i analityczna obserwatorka życia.

Komentarze