Krytykujemy, aby pokazać komuś jego błędy, wskazać na to, co robi źle, co powinien zrobić inaczej i dlaczego. Jak przekazywać takie nieprzyjemne jednak informacje w sposób, pozwalający drugiej stronie na faktyczną poprawę, a nie tylko spadek nastroju i w efekcie samoceny? Zasady konstruktywnej krytyki powinien poznać i stosować w życiu każdy z nas.
Czym jest krytyka i kiedy ją stosujemy?
Krytyka to sposób przekazania innym informacji negatywnej na ich temat, np.:
- że robią coś źle,
- że powinni się czegoś douczyć,
- że powinni coś lepiej poznać.
Ogólnie rzecz biorąc, to przekazywanie informacji negatywnych na ich temat. Taki zabieg zwykle jest przykry dla drugiej strony, nikt bowiem nie lubi słuchać nieprzyjemnych informacji na swój temat. Krytyka jednak jest wszechobecna i spotykamy się z nią praktycznie w każdej dziedzinie życia.
Kto może nas skrytykować?
Może być to nasz rodzic ("Źle rozwiązałaś to zadanie"), partner ("Kiepsko wyglądasz w tej sukience"), nawet nasze dziecko ("Mamo, nie podoba mi się Twoja fryzura"), przyjaciel ("Nie byłaś ze mną szczera, gdy ostatnio rozmawialiśmy"). Z krytyką spotykamy się też w pracy, reprymendę możemy otrzymać od przełożonego ("Znowu spóźniła się Pani do pracy") czy kolegów i koleżanek ("Nie przyłożyłaś się do wykonania tego zadania"). Z uwagi na to, że spotykamy się z krytyką prawie każdego dnia, powinniśmy dowiedzieć się o niej czegoś więcej.
Rodzaje krytyki: krytyka konstruktywna i destruktywna
Wyróżniamy dwa rodzaje krytyki:
- destruktywną,
- konstruktywną.
Krytyka destruktywna
Ma za zadanie przekazać drugiej osobie jej niepowodzenie bez jednoczesnego poszanowania jej praw oraz samooceny. Krytykując w ten sposób wytykamy błędy, ale możemy posunąć się również do obrażenia czy ubliżenia drugiej stronie, odwołując się np. do jej charakteru, wyglądu lub wracając do błędów z przeszłości. Przykładowe komunikaty, obejmujące krytykowanie destruktywne mogą brzmieć tak:
- "Znowu zrobiłaś to źle, jesteś do niczego!";
- "Cały czas pracujesz, nie masz dla mnie czasu, nie śpisz, nic nie jesz, wyglądasz już jak wieszak, chcesz wylądować w szpitalu?";
- "Spóźniłeś się znowu na kolację, co robisz wieczorami w pracy, na pewno znowu kogoś poznałeś i albo znów będziesz flirtować z kimś w pracy!".
Takie wypowiedzi są nacechowane negatywnymi emocjami, nie pomagają w komunikacji, sprawiają, za to, że obie strony są na prostej drodze do kłótni.
Krytyka konstruktywna
Z kolei krytyka konstruktywna ma za zadanie przekazać drugiej stronie negatywne informacje na jej temat, ale w taki sposób, aby jej nie obrazić i nakłonić do pozytywnej zmiany. W wielu wypowiedziach zawarte są nawet podpowiedzi co, jak i dlaczego należy poprawić. Komunikaty w krytykowaniu konstruktywnym nie zawsze nawet brzmią jak krytyka. Są wypowiadane w taki sposób, aby druga strona nie czuła się krytykowana, przekazywane są informacje zwrotne wraz z informacją, jak należy zmienić postępowanie, aby nie narazić się na podobne błędy. Takie wypowiedzi są czasem trudne w konstruowaniu, zwłaszcza, gdy do głosu dochodzą emocje. Warto jednak zaznajomić się z zasadami konstruktywnego krytykowania i wdrożyć te reguły w życie.
Jak krytykować? - zasady konstruktywnej krytyki
Chcesz poznać zasady konstruktywnej krytyki i zacząć je wdrażać w życie? Nic prostszego, poniżej 7 kroków do poznania tej metody rozmowy z drugim człowiekiem. Przeanalizujmy je na prostym, życiowym przykładzie, a mianowicie rozmowie szefa z pracownikiem.
Wyobraź sobie, że jesteś szefem firmy i masz problem z jednym z nowo przyjętych pracowników. Jest młody, ambitny ale i ma za mało doświadczenia, aby realizować swoje pomysły. Ostatnio za bardzo skupił się za realizowaniu swoich postanowień i nie dopełnił obowiązków, wynikających z umowy z Tobą. Poniżej przewodnik, który pozwoli Ci na przeprowadzenie rozmowy z pracownikiem ale i przyda się praktycznie w każdej innej sytuacji.
1. Określ cel krytyki: co chcesz osiągnąć po skrytykowaniu drugiej strony?
Jeśli planujesz kogoś skrytykować, nie działaj pochopnie. Najpierw zastanów się, dlaczego chcesz to zrobić, czy sytuacja na pewno tego wymaga i co chcesz osiągnąć swoim postępowaniem, np. chcesz skłonić drugą stronę do nieco innego działania, chcesz sprawić, aby zaczęła być bardziej pokorna itp. W naszym przypadku planujemy sprawić, aby pracownik zajął się wypełnianiem swoich obowiązków w sposób bardziej rzetelny, ale nie porzucił swoich ambicji i nie zrezygnował z kreatywności w pracy.
2. Przygotuj się do rozmowy: przygotuj na to siebie, drugą stronę, wybierz odpowiedni czas i miejsce
Drugi punkt to przygotowanie do rozmowy. Przygotuj zarówno siebie, jak i osobę, którą chcesz skrytykować. Znajdź również odpowiednie miejsce i czas, np. upewnij się, że nikt Wam nie przeszkodzi w trakcie rozmowy. Uwaga: nie krytykuj nikogo w obecności osób trzecich!
3. Powiedz coś pozytywnego: zacznij od pozytywów, aby nie zrazić osoby krytykowanej
Rozmowę zacznij od pozytywnej informację tak, aby wprowadzić dobry nastrój oraz nie zrazić rozmówcy do siebie, np. jak w naszym przypadku: "Widzę, że dobrze się Panu u nas pracuje, ma Pan wiele ciekawych pomysłów na rozwój firmy…".
4. Trzymaj się konkretów: mów jasno, o co chodzi, przytaczaj konkretne zdarzenia, nie wracaj do przeszłości, nie generalizuj
Przechodzimy do meritum, czyli do skrytykowania: powiedzenia, co według nas druga strona robi niewłaściwie i co powinna zmienić. Określ swoje stanowisko jasno i wyraźnie, bądź konkretna/y i mów tylko o tej, jednej konkretnej sytuacji, np. kontynuując wypowiedź w naszym przykładzie: "… ale proszę pamiętać, jakie obowiązki powinien Pan wykonać w pierwszej kolejności. Wczoraj nie otrzymałem na czas raportu i księgowa nie mogła wprowadzić danych do systemu, co spowodowało opóźnienia w przelewach dla pracowników. Bardzo cenię terminowość i sumienność. Jest to istotne z punktu działania firmy. Jeśli wykona Pan swoje zadania w terminie, bardzo chętnie zapoznam się z propozycjami, które - nie ukrywam - są bardzo kreatywne i innowacyjne".
5. Panuj nad emocjami i trzymaj się faktów: nie daj się ponieść emocjom i nie zbaczaj z tematu rozmowy
Oczywiście może zdarzyć się tak, że w trakcie rozmowy poniosą Cię emocje. Panuj nad nimi i staraj się trzymać faktów, aby nie zbaczać z głównego tematu dyskusji.
6. Wskaż metody postępowania: pomóż osobie skrytykowanej naprawić błędy i uniknąć niepowodzenia w przyszłości
Poza przekazaniem krytyki pomóż osobie skrytykowanej naprawić błędy, powiedz jej, co ma zrobić, aby w przyszłości uniknąć niepowodzenia, np. jak w naszym przypadku najpierw wykonywać obowiązki zawodowe, a następnie poświęcać czas na innowacyjne pomysły.
7. Okaż zrozumienie i wsparcie: po rozmowie upewnij się, że druga osoba poradzi sobie z przyjęciem krytyki
I to kolejna kwestia, która odróżnia krytykę konstruktywną od destruktywnej: w przypadku tej pierwszej nie tylko krytykujesz ale i przekazujesz wsparcie, upewniając się, że druga strona poradzi sobie z krytyką, że Twoje słowa nie sprawią, że będzie przygnębiona, ale zmotywowana do działania.
Krytyka konstruktywna - dlaczego warto ją stosować?
Przekonałaś/eś się już do krytyki konstruktywnej? Jest ona bardzo pomocna w relacjach z innymi, warto ją stosować zwłaszcza dlatego, że:
- przekazuje negatywne informacje w sposób bezpieczny dla drugiej strony, nie powoduje spadku nastroju oraz samooceny;
- informacje negatywne łączy z pozytywnymi, np. robisz coś źle, ale jednocześnie jesteś dobry w czymś innym itp.;
- odwołuje się tylko do konkretnej sytuacji - nie generalizujemy i nie skupiamy się na cechach osobniczych osoby krytykowanej;
- pomaga unikać kłótni i sprawia, że oczyszcza się atmosfera między ludźmi;
- można ją stosować praktycznie w każdej relacji, w życiu prywatnym i zawodowym;
- krytyka konstruktywna pomaga motywować do działania, do pozytywnych zmian.
Starajmy się jak najczęściej stosować do zasad krytyki konstruktywnej, jej założeniem jest nie wytykanie błędów, a pomoc w zmienianiu się na lepsze. Pamiętajmy jednak, aby krytykować świadomie, bo jak powiedziała Dale Carnegie: "Zanim skrytykujesz innych, przyznaj się do własnych błędów".