Konformizm oznacza zmianę poglądów lub zachowania pod wpływem poglądów czy działań innych ludzi lub całych grup, zwykle ważnych dla nas. Wiele osób zarzuca konformistom, że dla innych wyrzekają się własnego zdania, aby podporządkować się innym i zdobyć ich sympatię. Czy tak rzeczywiście jest? Czym dzisiaj jest konformizm i jak zachowuje się współczesny konformista?
Konformizm jako przejaw wpływu społecznego
Konformizm jest przedmiotem badań psychologii społecznej jako przejaw wpływu społecznego czy rzeczywistego lub wyobrażanego oddziaływania na nas przez innych ludzi. Skutkuje to zmianami poglądów, myśli oraz zachowań, co określa się właśnie mianem konformizmu. Zakłada on, że jednostka miała wcześniej inne zdanie niż osoba czy grupa i pod jej wpływem obserwowane są znaczące zmiany.
Konformizm i jego rodzaje
Wyróżniamy trzy, główne rodzaje konformizmu, ujawniające jego głębokość. Pierwszy z nich to uleganie, najmniej głęboki poziom konformizmu. Polega on na istnieniu konfliktu pomiędzy przekonaniami jednej osoby i drugiej lub między jednostką a grupą. Uleganie objawia się jedynie wtedy, gdy osoba czy grupa jest obecna, w innych sytuacjach człowiek nadal jest wierny swoim przekonaniom. Już jednak widoczny jest lęk przed ukaraniem czy też odrzuceniem np. w grupie dana osoba nie je mięsa ale gdy nie ma obok niej tych osób, nie jest już jaroszem.
Kolejnym etapem konformizmu jest identyfikacja. Mamy z nią do czynienia w momencie, gdy jednostka na tyle identyfikuje się z daną osobą czy grupą, że zachowuje się tak, jak ta osoba czy grupa by chciała, np. nie będę jeść mięsa, bo oni uważają, że to nieetyczne i przestaję jeść mięso.
Najgłębszą formą konformizmu jest internalizacja lub introjekcja. Polega ona na uznaniu danych norm i przyjęciu ich oraz tratowania ich jak własne, np. nie będę jeść mięsa bo to nieetyczne i od tej pory rygorystycznie przestrzegamy tej zasady. To ciekawe, nawet po odejściu danej osoby czy grupy, my nadal żyjemy zgodnie z internalizowanymi normami.
Motywy zachowań konformistycznych
Wiemy już, czym jest konformizm i jakie są jego rodzaje. Teraz warto dowiedzieć się, dlaczego ulegamy zachowaniom konformistycznym. Motyw pierwszy i najważniejszy to lęk przed odrzuceniem. Obawiamy się, że dana osoba czy grupa nas odrzuci, jeśli nie będziemy myśleć i zachowywać się w określony sposób. Nazywamy to konformizmem normatywnym.
Przykłady:
- W miejscu pracy jest zbiórka na prezent dla nielubianej koleżanki. Mimo iż nikt jej nie darzy sympatią, wszyscy się składają, gdyż boją się, że zostaną odrzuceni przez resztę załogi.
- Gdy klasa w szkole zdecyduje, że nie idzie na zajęcia, wszyscy działają solidarnie, nikt nie zdecyduje się zostać, aby nie zostać odrzuconym przez grupę, która poniesie przykre konsekwencje wagarów.
Poza tym, przyjmujmy postawę konformistyczną, ponieważ obawiamy się kar, czyli sankcji za nieprzestrzeganie norm, więc wolimy się im podporządkować. Motywem zachowań konformistycznych jest także chęć posiadania racji. W niektórych, zwłaszcza nowych sytuacjach, nie zawsze wiemy, co powiedzieć i jak się zachować. Wolimy wtedy podpatrywać zachowania innych i je naśladować, co nazywamy konformizmem informacyjnym.
Jego przykłady można dowolni mnożyć:
- Wchodzimy do nieznanego miejsca i nie wiemy, jak się zachować, wiec zachowujemy się podobnie jak osoby, które już tam są.
- Nie wiem, jaką odpowiedź wybrać, więc podpatrujemy, co zaznaczył sąsiad z ławki.
- Na koncercie wszyscy zaczynają klaskać, więc i my klaskamy, nawet, gdy utwór nie przypadł nam do gustu.
Czy konformizm może być dobry?
Okazuje się więc, że konformizm nie zawsze oznacza brak własnego zdania. Czasami może być wyrazem niewiedzy i usiłowaniem jak najlepszego zaprezentowania się w nowej sytuacji. Możemy również przejmować dobre wzorce, np. nastolatek zmienił szkołę i aby się dopasować zaczyna zachowywać się jak spokojniejsi koledzy z klasy. Nie skreślamy więc konformizmu ale traktujmy go trochę jak rodzaj uczenia się, jak sposób na przejmowanie poglądów i zachowań, oby jak najczęściej - tych pozytywnych.