Czym jest kłamstwo i jak rozpoznać kłamcę?

Kłamstwo towarzyszy nam na co dzień. Nawet najmniejsze wywołuje stres. Bez trudu można zauważyć wiele mimowolnych reakcji organizmu i nienaturalnych zachowań. Odpowiednia wiedza może pomóc wykryć kłamcę i zapobiec oszustwom. Jak oceniać intencje rozmówców, by wychwycić nieprawdę?

Czym jest kłamstwo?

Kłamstwo jest wypowiedzią, która zawiera informacje niezgodne z przekonaniem o stanie faktycznym. Występuje zazwyczaj wyraźna intencja, aby słowa zostały uznane za prawdziwe.

Ludzie kłamią od zawsze, chociaż z różnych przyczyn. Najczęściej wynika to z próby osiągnięcia konkretnej korzyści - materialnej, psychologicznej lub społecznej, uniknięcia konfliktu lub altruizmu (kłamstwo w dobrej wierze). A to tylko przykłady, bo motywów jest mnóstwo.

Badania pokazują, że kłamią wszyscy - kobiety i mężczyźni, w każdym wieku i każdej grupie społecznej. Nie od czasu do czasu, a bardzo często - nawet 1-3 razy dziennie. Warto wiedzieć, jak rozpoznać kłamcę.

Jak rozpoznać czy ktoś jest dobrym kłamcą?

Test D to bardzo ciekawy sposób, by sprawdzić czy ktoś kłamie - chociaż taka wiedza służy bardziej, żeby naprowadzić niż potwierdzić. Test D opisał w swojej książce Richard Wiseman, psycholog i profesor z Uniwersytetu Hertfordshire. Na czym on polega? To bardzo proste. Wystarczy poprosić daną osobę o narysowanie na czole litery "D" używając palca wskazującego dominującej ręki.

• Jeżeli brzuszek litery będzie ustawiony poprawnie względem osoby stojącej naprzeciwko badanego, oznacza to, że mamy do czynienia z dobrym kłamcą, który potrafi kontrolować swoje zachowanie.
• Jeżeli jednak brzuszek litery będzie ustawiony odwrotnie, oznacza to osobę, która rzadziej kłamie i nie ma w tym wprawy.

Niestety, nie ma obecnie badań, które mogłyby potwierdzić skuteczność testu, niemniej daje do myślenia.

Jak rozpoznać kłamstwo używając percepcji?

Kłamstwo można zauważyć gołym okiem - percepcja. Dzięki podstawowej znajomości kilku zasad, kłamstwo widoczne w wyglądzie i zachowaniu może być łatwe do wychwycenia. Czujność to najlepszy sposób obrony przed nieuczciwymi ludźmi - na polu prywatnym i zawodowym.

1. Widoczne zmiany wyglądu

Objawy świadczące o kłamstwie można dostrzec w drobnych detalach, przyglądając się różnicy aparycji rozmówcy podczas neutralnej pogawędki i w czasie kłamstwa. Występują zazwyczaj pewne charakterystyczne znaki, które są bardzo oczywiste, a jednak łatwe do przeoczenia. Uważna obserwacja to dobry początek, aby uniknąć oszustwa.

Rumieńce
U osób które kłamią wzrasta ciśnienie tętnicze krwi, które skutkuje naglą zmianą barwy skóry. Mogą pojawić się intensywne rumieńce lub czerwone plamy na skórze. Nie tylko na policzkach, ale też szyi czy nosie. Jest to niezaprzeczalny objaw stresu i może świadczyć o złych intencjach rozmówcy.

Pot
Kłamcy bardzo często intensywnie się pocą. Wzrasta napięcie mięśni i temperatura ciała, naturalną reakcją organizmu jest więc produkcja większej ilości potu. Pojawia się zazwyczaj w górnych partiach ciała i na twarzy, szczególnie nad wargą.

2. Mowa ciała

Mowa ciała może zdradzać sygnały o kłamstwie. Chociaż metoda nie daje 100% pewności, może być doskonałą wskazówką. Reakcje ciała są szybkie i często nieświadome, przynajmniej na pewnym poziomie. Analiza może przynieść bardzo dobre efekty.

Aby określić, jak wygląda szczerość i towarzyszące jej zachowanie trzeba przyjrzeć się postawie i ruchom danej osoby, najlepiej w neutralnej sytuacji. Chodzi szczególnie o detale, które normalnie zostałyby pominięte - jak charakterystyczna gestykulacja czy częstotliwość mrugania. Znając podstawowe schematy zachowania łatwo da się zauważyć każde odchylenie od normy, które może zwiastować kłamstwo.

Sposób oddychania
U mniej wprawionych kłamców sposób oddychania może być znakiem, że coś jest nie tak. Gwałtowna zmiana jest naturalnym objawem zdenerwowania i niepokoju. Może wystąpić napięcie górnej części ciała, którego nie dostrzeżemy u osób spokojnych i... szczerych.

Zmiana postawy
Zmiana postawy to bardzo wyraźny sygnał ostrzegawczy. W czasie kłamstwa ciało się spina a ramiona sztywnieją i pochylają się do przodu. Wynika to z instynktownego sposobu ukrycia się i obrony przed zagrożeniem. Rozmówca próbuje ukryć swoje zakłopotanie, może to być oznaką wstydu lub poczucia winy. Skulone ramiona, zgarbione plecy czy opuszczona głowa, szczególnie u osób, które na co dzień są pewne siebie powinny budzić wątpliwości.

Mikro-ekspresja
Ekspresja twarzy pokazuje emocje i jest zazwyczaj zgodna z tym co mówi nasz rozmówca. W niektórych przypadkach, w czasie kłamstwa na chwilę pojawia się mimowolny wyraz twarzy, który nie pasuje do omawianego zagadnienia. Powinien to być wyraźny znak ostrzegawczy. Podobne zjawisko można zobaczyć u polityków czy ludzi mediów, którzy w czasie oświadczeń i zdjęć prezentują nienaganną mimikę, ale kiedy tylko kamera kierowana jest w inną stronę wyraz twarzy momentalnie ulega diametralnej zmianie.

Kontakt wzrokowy
W czasie normalnej konwersacji większość z nas utrzymuje kontakt wzrokowy przez ok. 60% jej trwania. Jeżeli nasz rozmówca nie spuszcza wzroku i nachalnie podtrzymuje kontakt, powinno to wzbudzić czujność. Z drugiej strony zawstydzony może też uciekać i unikać naszego wzroku. Podobnie jest z mruganiem, występują zazwyczaj dwie skrajności. Jeżeli mamy do czynienia z kłamcą może on mrugać nienaturalnie często lub rzadko, ale zawsze inaczej niż zwykle.

Zasłonięcie szyi
Dotykanie szyi to podświadomy gest obronny, który w konkretnych sytuacjach może wskazywać na kłamstwo. Jest to oznaka stresu i poczucia zagrożenia. To samo dotyczy wszystkich gestów dotyczących okolic szyi, jak np. poprawianie kołnierzyka koszuli czy krawata.

Zakrywanie ust
Zakrywanie ust to gest wręcz symboliczny, który ma powstrzymać przed mówieniem. Jeżeli jest spontaniczny, oznacza, że rozmówca coś ukrywa. Często pojawia się po ujawnieniu kłamstwa i próbie uzyskania wyjaśnień od sprawcy. Pokazuje, że jest speszony, nie wie co powiedzieć i jak zareagować.

3. Analiza sposobu mówienia i treści komunikatu

Sposób mówienia, tempo, ton i natężenie głosu czy sama treść komunikatu może dużo powiedzieć o postawie rozmówcy, a także jego szczerości. Dużo łatwiej dokonać analizy, kiedy mieliśmy z nim kontakt wcześniej i znamy jego zachowania w neutralnej sytuacji.

Sposób mówienia
Kłamcy często stają się formalni - bardziej niż zwykle, kiedy mówią nieprawdę. Ich język jest chłodny i wysublimowany, słowa są wyważone i odpowiednio dobrane. Inaczej jest w przypadku, gdy dana osoba zachowuje się tak na co dzień. Jest to wiarygodny znak tylko wtedy, kiedy jest odchyleniem od normy.

Głos
W czasie kłamstwa, ale też i stresu słyszalnie zmienia się ton głosu i jego głośność. Tempo mówienia wyraźnie wzrasta, tak jakby rozmówca chciał skończyć wątek najszybciej jak to możliwe. To kolejne procesy, które ciężko kontrolować, szczególnie w sytuacji silnego stresu i zdenerwowania.

Obrona
Jeśli zadać kłamcy podstawowe pytanie zamiast udzielić prostej odpowiedzi, zacznie pokrętnie i długo mówić, odwracając uwagę od najważniejszej kwestii. Może to świadczyć o tym, że rozmówca wcześniej się przygotował. Odwrotną sytuację możemy zauważyć, kiedy powtarza nasze pytanie. Ta krótka chwila daje mu czas niezbędny na zastanowienie i szybką analizę najlepszej odpowiedzi.

Niespójności
Zdarzają się sytuacje, w których otrzymujemy sprzeczne sygnały. Wydaje się, że słowa i mowa ciała kłamcy przekazują inne komunikaty i zupełnie do siebie nie pasują. Jest to naturalna konsekwencja dysonansu poznawczego osoby kłamiącej. Wypowiada słowa, ale myśli co innego, a ciało nie wie jak zareagować.

Zapewnienie o szczerości
Kłamca bardzo chce, by rozmówca mu uwierzył. Właśnie dlatego często przesadnie podkreśla swoją szczerość, używając sformułowań typu: "powiem Ci szczerze", "będąc uczciwym", "szczerze powiedziawszy" i innych w podobnym tonie.

Jak walczyć z osobą, która kłamie?

Zdemaskowanie kłamstwa może, choć nie musi być trudne. Zależy to oczywiście od odporności na stres, opanowania i kreatywności osoby kłamiącej. Można spróbować kilku sposobów, by uzyskać prawdę. Nawet jeżeli nie osiągniemy celu, oszust zostanie zbity z tropu, co powinno być łatwe do zauważenia.

Warto zadać jakieś nieoczekiwane pytanie. Najlepiej dotyczące odczuć lub przekonań mówiącego. Można dopytać o szczegóły i podkreślić niespójności w opowieści.

Należy zawsze kontynuować temat, nawet po wyraźniej próbie zakończenia rozmowy - kłamca będzie odczuwał dyskomfort i zagrożenie. Z pewnością będzie próbował uciąć wątek najszybciej jak to możliwe.

Jeśli wiemy, że ktoś kłamie, można spytać wprost - konfrontując go z faktami. Postawa defensywa - odmowa odpowiedzi lub próba oskarżenia kogoś innego, niejednokrotnie świadczy o winie rozmówcy.

Jak rozpoznać kłamstwo z pomocą technologii?

Chociaż metody percepcyjne mogą pomóc zdemaskować kłamcę, nigdy nie dadzą pewności ani dowodów. Dodatkowo, wymagają poznania zachowania, nawyków i sposobu mowy rozmówcy. Bez odpowiedniego punktu odniesienia interpretacja może być błędna i jest to duże ryzyko. Najpewniejszym sposobem na wykrycie potencjalnego oszustwa jest użycie wariografu.

https://techweek.pl/wariograf-czy-mozna-go-oszukac.html

Czym jest i jak działa wariograf?

Urządzenie, o którym mowa powyżej, to wykrywacz kłamstw wyposażony w specjalne czujniki, które mierzą najistotniejsze fizjologiczne reakcje jak:

• ruch ciała,
• potliwość,
• częstotliwość oddechu,
• puls,
• ciśnienie krwi.

Każde urządzenie składa się z kilku elementów, takich jak:

• ciśnieniomierz;
• gumowe pasy, które umieszczane są na klatce piersiowej;
• metalowe nakładki, które umieszczane są na palcach.

Jak przebiega badanie?

Badanie polega na zadawaniu odpowiednio dobranych pytań, gdzie jednymi odpowiedziami są "tak" lub "nie". Wszystkie dane rejestrowane są przez komputer.

Pytania podzielone są na trzy podstawowe grupy:

• Pierwsza pula pytań dotyczy tematów neutralnych np. pogody, temperatury czy pory roku. W ten sposób można określić parametry reakcji badanego, które są podstawą i punktem odniesienia.
• Druga grupa to pytania kontrolne, które nie mają związku z wynikiem badania, a jedynie dodatkowo kalibrują i sprawdzają pracę wariografu.
• Trzecia pula składa się z pytań krytycznych, które związane są z celem badania i to właśnie ich rezultat jest brany pod uwagę.

Alternatywne techniki badań

Mniej popularną metodą jest test wiedzy ukrywanej. Pytania zadawane są wraz z odpowiedziami, wśród których tylko jedna jest prawdziwa. Można to zobrazować prostym przykładem - jeżeli badana osoba pytana jest o udział w konkretnym wydarzeniu, to pytanie może dotyczyć miejsca: "Czy podczas zdarzenia X był Pan w domu, w pracy czy na miejscu?". Reakcja organizmu dostarczy wniosków i może zdecydować o tym, czy osoba zostanie uznana za szczerą czy kłamcę. Metoda jest obecnie rzadko stosowana.

Chociaż może się to wydawać nieprawdopodobne, kłamstwo można zauważyć. Dysonans poznawczy, jakiego doświadcza nieuczciwy człowiek objawia się w drobnych, pozornie niewidocznych zmianach postawy i zachowania - staje się inny niż zwykle. Zachowując czujność, obserwując i zdając się na odczucia można uniknąć wielu nieprzyjemnych sytuacji - łatwo i skutecznie poradzić sobie z kłamcą.