Katharsis kojarzy się nam ze sztuką, a dokładniej kulturą antyczną. Choć pojęcie to ma długa historię, obecne jest także dzisiaj: w psychologii. Warto dowiedzieć się, czym dokładnie jest katharsis.
Czym jest katharsis? Definicja
- W literaturze to stan, który polega na wyzwoleniu się z lęku i innych negatywnych emocji dzięki jakiemuś przeżyciu;
- W psychologii katharsis obejmuje rozładowanie silnych emocji, które pojawiły się w wyniku jakiegoś przeżycia;
- Z kolei w psychoanalizie katharsis to ujawnianie przeżyć i emocji, jakie wypieramy ze swojej świadomości.
Katharsis w literaturze i sztuce
W literaturze i sztuce termin katharsis obecny był już w czasach antycznych, kiedy to stał się jedną z najważniejszych cech sztuki, a dokładniej tragedii greckiej. W każdym tego typu dziele centralnym punktem był konflikt. Najczęściej dotyczył on obcowania z siłami wyższymi, np. prawem, losem czy przeznaczeniem, określanym w tragedii mianem fatum. Zwykle człowiek przegrywał z tymi siłami, a katharsis miało na celu wzbudzenie w widzu konkretnych emocji, np. strachu czy podziwu. Za ojca tego terminu uznawano Arystotelesa, który w swoim dziele "Poetyka" po raz pierwszy użył słowa "katharsis" jako celu sztuki, czyli właśnie wzbudzania konkretnych emocji i przeżyć u odbiorcy ale i aktora.
Pojęcie ewoluowało w sztuce i literaturze, stało się terminem uniwersalnym. Dziś w sztuce katharsis rozumiemy jako zjawisko, polegające na tym, że odbiorca dzięki odczuwaniu konkretnych emocji, np. lęku czy cierpienia, zaczyna lepiej rozumieć siebie i swoje życie.
Katharsis w psychologii
W psychologii termin katharsis obejmuje uwolnienie się od negatywnych emocji, myśli, cierpienia i napięcia. Można to uczynić poprzez różne formy i metody pracy, w tym terapię psychologiczną, pracę nad sobą i swoimi emocjami, rozmowę z kimś bliskim, autorefleksję ale i oczywiście sposoby, które zna każdy z nas: krzyk lub płacz.
Kogo uznaje się za "ojca" terminu katharsis w psychologii?
Nikogo nie zdziwi akt, że jest nim Zygmunt Freud, australijski psychiatra i twórca psychoanalizy. Nazwał w ten sposób mechanizm, który pozwalał na duchowe i emocjonalne oczyszczenie się z negatywnych emocji. Według niego i następców stan katharsis można było osiągnąć poprzez zajrzenie w siebie, odpowiednio prowadzoną psychoterapię oraz hipnozę. Bardzo ważne jest, aby pacjent przypominał sobie jak najwięcej przeżyć, co pozwoli na odblokowanie emocji i wdrożenie pomocy. Z kolei terapeuta ma za zadanie pomóc w zrozumieniu tych sytuacji i reakcji, jakie one powodują. Powinno odbywać się to powoli, stopniowo. Oczyszczanie według psychoanalityków jest procesem, który wymaga czasu.
Katharsis a psychodrama
Termin katharsis w psychologii nieco ewoluował, stał się bowiem popularny w metodzie psychodramy. To ciekawa i innowacyjna technika psychologiczna i terapeutyczna, obejmująca odgrywanie scenek, mających na celu zobrazowanie konkretnych sytuacji. Metodę tą opracował Jacob Levy Moreno, amerykański psycholog, który zapoczątkował popularność tej techniki. Co ciekawe, metodę opracował przyglądając się dzieciom, które w zabawie wcielały się w różnorodne role. Moreno odkrył w tej aktywności ogromny potencjał i szansę na stworzenie metody terapeutycznej.
W jego teorii psychodrama obejmowała uwalnianie emocji w postaci odgrywania scenek w pojedynkę lub w grupie terapeutycznej, polegających na wcielaniu się w role rzeczywiste lub wyobrażone. Ta ciekawa forma, oparta o znany nam z lat dziecinnych teatrzyk, jest popularna w dzisiejszej terapii psychologicznej. Psychodrama, podobnie jak tragedia grecka, bazuje na przeżyciach i konkretnych emocjach, nierzadko bardzo silnych. Tutaj właśnie pojawia się po raz kolejny w psychologii katharsis, czyli uwalnianie emocji poprzez zobrazowanie ich. Psychodrama pozwala człowiekowi na dostarczenie sobie różnorodnych przeżyć, różnych stanów, można w ten sposób uwolnić swoją energię i emocję.
Z racji tego drama jest doskonałą metodą terapii w przypadku wielu problemów i zaburzeń, w tym:
- fobii i innych zaburzeń lękowych,
- zaburzeń depresyjnych,
- problemów wychowawczych,
- trudności w relacji partnerskiej i innych.
Psychodrama jest chętnie wykorzystywana w pracy z grupą, zwłaszcza dziećmi, trudną młodzieżą ale i w czasie szkoleń biznesowych. W ten sposób można przepracować wiele trudnych tematów.
Ponadto, katharsis można wykorzystywać również poprzez oglądanie różnorodnych filmów tematycznych i konfrontowanie emocji bohaterów z naszymi. Jest to bardzo ceniona metoda uzupełniająca terapię ale i proces wychowawczy, np. gdy uczniowie z klasy, gdzie istnieje problem wykluczenia społecznego, oglądają film o chłopcu, z którego inni się wyśmiewają i mają wczuć się w jego położenie.
Jak widzimy, katharsis, choć kojarzące się z tragedia grecką, jest ważnym terminem do dnia dzisiejszego. Każdy z nas powinien zastanowić się i znaleźć niejako swoje katharsis, które pozwoli mu uwolnić się od negatywnych emocji i myśli.